آزمون تستی فصل اول: زنگ علوم
۱. موضوع اصلی که در ابتدای فصل توسط پوریا مطرح شد، چه بود؟ الف) فوران آتش‌فشان ب) برخورد شهاب‌سنگ به زمین
ج) وقوع زلزله د) تشکیل سیاره‌ها
۲. چرا دانش‌آموزان از شنیدن خبرهای مربوط به شهاب‌سنگ‌ها شگفت‌زده شدند؟ الف) چون شهاب‌سنگ‌ها همیشه در یک نقطه فرود می‌آیند. ب) چون شهاب‌سنگ‌ها گودال‌هایی با اندازه‌های متفاوت ایجاد می‌کنند.
ج) چون شهاب‌سنگ‌ها همیشه از آب ساخته شده‌اند. د) چون شهاب‌سنگ‌ها هیچ اثری روی زمین نمی‌گذارند.
۳. در آزمایش شبیه‌سازی برخورد شهاب‌سنگ، «تیله» یا «گلوله» نماد چیست؟ الف) کره زمین ب) گودال ج) شهاب‌سنگ
د) اقیانوس
۴. کدام یک از موارد زیر، جزو پیشنهادهای دانش‌آموزان برای علت تفاوت در اندازه گودال‌ها نبود؟ الف) اندازه شهاب‌سنگ
ب) سرعت شهاب‌سنگ
ج) جنس شهاب‌سنگ د) محل سقوط شهاب‌سنگ (مثلا اقیانوس)
۵. هدف اصلی بخش «کاوشگری» در صفحات ۱۰ و ۱۱ چه بود؟ الف) بررسی اثر جنس خاک بر عمق گودال ب) بررسی اثر اندازه گلوله بر قطر گودال ج) بررسی اثر رنگ گلوله بر شکل گودال د) بررسی اثر سرعت برخورد گلوله بر قطر دهانه گودال
۶. در یک تحقیق علمی، به عاملی که آن را عمداً تغییر می‌دهیم تا اثرش را بر چیز دیگری بسنجیم، چه می‌گویند؟ الف) متغیر وابسته ب) متغیر کنترل شده (عامل ثابت) ج) متغیر مستقل (چیزی که تغییر می‌دهیم) د) نتیجه آزمایش
۷. در کاوشگری این درس، کدام مورد «متغیر مستقل» است؟ الف) قطر دهانه گودال ب) جنس خاک ج) فاصله گلوله از خاک (ارتفاع)
د) نوع گلوله
۸. در این کاوشگری، کدام مورد باید اندازه‌گیری شود؟ الف) ارتفاع رها شدن گلوله ب) قطر دهانه گودال
ج) وزن گلوله د) دمای هوا
۹. «ثابت و یکسان نگه داشتن» جنس خاک و نوع گلوله در تمام مراحل آزمایش، به چه دلیلی ضروری است؟ الف) تا آزمایش سریع‌تر تمام شود. ب) تا آزمایش «منصفانه» باشد و فقط اثر یک عامل (ارتفاع) سنجیده شود.
ج) تا گودال زیباتری ایجاد شود. د) تا وسایل کمتری مصرف شود.
۱۰. بر اساس متن کتاب، هر چه گلوله از فاصله‌ی بیشتری رها شود، سرعت برخورد آن به خاک چه تغییری می‌کند؟ الف) کمتر می‌شود. ب) بیشتر می‌شود.
ج) تغییری نمی‌کند. د) ابتدا کم و سپس زیاد می‌شود.
۱۱. در نمودار صفحه ۱۱، محور افقی (خط پایینی) چه چیزی را نشان می‌دهد؟ الف) قطر دهانه گودال (میلی‌متر) ب) فاصله گلوله از خاک (متر)
ج) شماره آزمایش د) میانگین نتایج
۱۲. در نمودار صفحه ۱۱، محور عمودی (خط کناری) چه چیزی را نشان می‌دهد؟ الف) قطر دهانه گودال (میلی‌متر)
ب) فاصله گلوله از خاک (متر) ج) سرعت برخورد د) زمان آزمایش
۱۳. دلیل تکرار آزمایش و به دست آوردن میانگین در جدول صفحه ۱۱ چیست؟ الف) افزایش سرعت کار ب) سرگرم شدن دانش‌آموزان ج) کسب نتایج دقیق‌تر و درست‌تر
د) جلوگیری از خراب شدن وسایل
۱۴. نگاه کردن به نمودار صفحه ۱۱ به ما نشان می‌دهد که… الف) با افزایش ارتفاع، قطر گودال کاهش می‌یابد. ب) با افزایش ارتفاع، قطر گودال افزایش می‌یابد.
ج) ارتفاع هیچ تأثیری بر قطر گودال ندارد. د) با افزایش ارتفاع، ابتدا قطر گودال زیاد و سپس کم می‌شود.
۱۵. نتیجه نهایی کاوشگری این درس چیست؟ الف) اندازه گلوله، عامل اصلی تعیین‌کننده قطر گودال است. ب) سرعت برخورد گلوله با زمین، روی قطر گودال تأثیر مستقیم دارد.
ج) جنس خاک، مهم‌ترین عامل در اندازه گودال است. د) در هر شرایطی قطر گودال‌ها یکسان است.
۱۶. اگر در آزمایش، گلوله را به جای خاک نرم، روی سطح سفت گچی بیندازیم، چه انتظاری داریم؟ الف) گودال عمیق‌تری ایجاد شود. ب) گودال با قطر بیشتری ایجاد شود. ج) گودال بسیار کوچکی ایجاد شود یا اصلا ایجاد نشود.
د) هیچ فرقی با حالت خاک نرم ندارد.
۱۷. پیش‌بینی شما در صورتی که گلوله را از ارتفاع ۳ متری رها کنیم چیست؟ الف) قطر گودال از همه حالت‌های قبلی کوچک‌تر می‌شود. ب) قطر گودال از همه حالت‌های قبلی بزرگ‌تر می‌شود.
ج) قطر گودال با حالت ۱/۵ متری یکسان خواهد بود. د) گودالی تشکیل نخواهد شد.
۱۸. بر اساس متن کتاب، کدام عبارت صحیح است؟ الف) علم فقط در آزمایشگاه وجود دارد. ب) علم همیشه و هر روز با ماست.
ج) علم هیچ ارتباطی با زندگی روزمره ندارد. د) علم فقط مخصوص دانشمندان است.
۱۹. در آزمایش صفحه ۹، انداختن تیله در ظرف آب برای شبیه‌سازی کدام فرضیه است؟ الف) هر چه شهاب‌سنگ بزرگ‌تر باشد، گودال عمیق‌تر است. ب) هر چه سرعت شهاب‌سنگ بیشتر باشد، قطر گودال بزرگ‌تر است. ج) اگر شهاب‌سنگ در اقیانوس سقوط کند، گودالی ایجاد نمی‌شود.
د) شهاب‌سنگ‌ها همیشه در خشکی فرود می‌آیند.
۲۰. در کاوشگری علمی، اولین گام چیست؟ الف) نتیجه‌گیری ب) رسم نمودار ج) مشخص کردن مسئله یا طرح پرسش د) انجام آزمایش
۲۱. کدام گزینه، یک “مشاهده” در این درس محسوب می‌شود؟ الف) فکر کردن به علت تفاوت گودال‌ها ب) دیدن ایجاد شدن گودال پس از برخورد تیله به خاک
ج) پیش‌بینی نتیجه آزمایش د) طراحی یک تحقیق جدید
۲۲. در جمله «هر چه فاصله گلوله از زمین بیشتر باشد، قطر دهانه گودال بزرگ‌تر می‌شود»، “قطر دهانه گودال” چه نوع متغیری است؟ الف) متغیر مستقل (چیزی که تغییر می‌دهیم) ب) متغیر وابسته (چیزی که اندازه‌گیری می‌کنیم) ج) متغیر کنترل شده (عامل ثابت) د) متغیر بی‌ربط
۲۳. چرا در کاوشگری صفحه ۱۰، سطح خاک را قبل از هر آزمایش صاف می‌کنند؟ الف) تا عکس بهتری بگیرند. ب) تا شرایط اولیه برای همه آزمایش‌ها یکسان باشد. ج) چون خاک صاف زیباتر است. د) تا گلوله کثیف نشود.
۲۴. کدام یک از ابزارهای زیر در کاوشگری این درس استفاده نشده است؟ الف) خط‌کش
ب) تیله
ج) دماسنج د) ظرف خاک
۲۵. در پایان درس، چه مسئله‌ی جدیدی برای تحقیق پیشنهاد می‌شود؟ الف) اثر شکل جسم بر سرعت سقوط آن
ب) اثر رنگ جسم بر سرعت سقوط آن ج) اثر دمای هوا بر اندازه گودال د) اثر نور خورشید بر جنس خاک
۲۶. در علوم، به حدس و گمان اولیه برای پاسخ به یک سوال که قابل آزمایش باشد، چه می‌گویند؟ الف) نتیجه قطعی ب) قانون علمی ج) فرضیه د) مشاهده
۲۷. کدام‌یک از دانش‌آموزان زیر در حال انجام یک کاوشگری علمی نیست؟ الف) سارا که در حال اندازه‌گیری قطر گودال است. ب) علی که در حال رها کردن گلوله از ارتفاع مشخص است. ج) رضا که در حال خواندن داستان علمی-تخیلی است. د) مریم که در حال یادداشت کردن نتایج در جدول است.
۲8. هدف از مقایسه نمودار یک گروه با گروه‌های دیگر چیست؟ الف) پیدا کردن گروه برنده ب) بررسی اعتبار و یکسان بودن نتایج و رسیدن به نتیجه قابل اطمینان‌تر
ج) مشخص کردن سریع‌ترین گروه د) تمام کردن زودتر درس
۲۹. کدام عبارت، بهترین توصیف برای یک «نتیجه‌گیری» علمی است؟ الف) بیان مشاهدات اولیه ب) فهرستی از مواد مورد نیاز ج) پاسخی به سوال اولیه تحقیق که بر اساس داده‌ها و شواهد به دست آمده است.
د) یک سوال جدید برای تحقیق بعدی
۳۰. چرا تشویق کودکان به مشاهده دقیق و یادداشت‌برداری از رویدادهای روزمره مهم است؟ الف) چون این کار باعث تقویت مهارت‌های علمی و تفکر نقادانه می‌شود.
ب) چون فقط از این طریق می‌توانند نمره خوبی بگیرند. ج) چون باعث می‌شود همیشه سرگرم باشند. د) چون این کار فقط برای نوشتن خاطرات خوب است.
پاسخنامه تشریحی
۱. پاسخ صحیح: گزینه (ب). بر اساس متن صفحه ۸، پوریا پس از ورود به کلاس، خبر مربوط به برخورد یک شهاب‌سنگ و ایجاد گودال را برای هم‌کلاسی‌هایش تعریف کرد.
۲. پاسخ صحیح: گزینه (ب). در صفحه ۸ ذکر شده که دانش‌آموزان پس از شنیدن خبرهای مختلف درباره شهاب‌سنگ‌ها، درباره این موضوع گفتگو کردند که چرا قطر و عمق گودال‌های ایجاد شده یکسان نیست.
۳. پاسخ صحیح: گزینه (ج). در صفحه ۱۰، متن کتاب به صراحت بیان می‌کند که «برخورد شهاب‌سنگ به سطح زمین را می‌توان شبیه برخورد یک گلوله فلزی… با زمین در نظر گرفت.» بنابراین گلوله، نماد شهاب‌سنگ است.
۴. پاسخ صحیح: گزینه (ج). در صفحه ۹، سه پیشنهاد دانش‌آموزان در حباب‌های گفتگو آمده است: اندازه شهاب‌سنگ، سرعت آن و محل سقوط (اقیانوس). هیچ اشاره‌ای به «جنس» شهاب‌سنگ به عنوان یک فرضیه نشده است.
۵. پاسخ صحیح: گزینه (د). در ابتدای بخش کاوشگری در صفحه ۱۰، پرسش اصلی به وضوح مطرح شده است: «سرعت برخورد شهاب‌سنگ چه اثری روی قطر دهانه گودال دارد؟».
۶. پاسخ صحیح: گزینه (ج). این تعریف استاندارد متغیر مستقل (Independent Variable) در روش علمی است. عاملی که محقق آن را تغییر می‌دهد تا تأثیر آن را مشاهده کند.
۷. پاسخ صحیح: گزینه (ج). بر اساس راهنمای کاوشگری در صفحه ۱۰، تنها عاملی که به صورت برنامه‌ریزی شده تغییر می‌کند، «فاصله گلوله از خاک» یا همان ارتفاع است.
۸. پاسخ صحیح: گزینه (ب). بر اساس راهنمای کاوشگری در صفحه ۱۰، چیزی که بعد از هر آزمایش باید اندازه‌گیری شود، «قطر دهانه گودال» است.
۹. پاسخ صحیح: گزینه (ب). در روش علمی، برای اطمینان از اینکه نتیجه آزمایش فقط به دلیل تغییر متغیر مستقل است، باید سایر عوامل مؤثر را ثابت نگه داشت. به این کار «کنترل متغیرها» می‌گویند تا آزمایش «منصفانه» باشد.
۱۰. پاسخ صحیح: گزینه (ب). در صفحه ۱۲، کتاب این رابطه را توضیح می‌دهد: «هر چه فاصله گلوله از خاک بیشتر باشد، سرعت برخورد آن به خاک هم بیشتر است.»
۱۱. پاسخ صحیح: گزینه (ب). با نگاه به برچسب محور افقی نمودار در صفحه ۱۱، عبارت «فاصله گلوله از خاک (متر)» به وضوح دیده می‌شود.
۱۲. پاسخ صحیح: گزینه (الف). برچسب محور عمودی نمودار در صفحه ۱۱، «قطر دهانه گودال (میلی‌متر)» را نشان می‌دهد.
۱۳. پاسخ صحیح: گزینه (ج). در پاورقی صفحه ۱۲ به این نکته مهم اشاره شده است: «در هر بررسی علمی تکرار آزمایش سبب می‌شود تا نتایج درست‌تری کسب شود.»
۱۴. پاسخ صحیح: گزینه (ب). شیب صعودی خط نمودار در صفحه ۱۱ نشان می‌دهد که با افزایش مقدار روی محور افقی (فاصله)، مقدار روی محور عمودی (قطر) نیز افزایش می‌یابد.
۱۵. پاسخ صحیح: گزینه (ب). کل فرآیند کاوشگری طراحی شده تا دانش‌آموز به این نتیجه برسد که سرعت، یک عامل کلیدی در میزان اثر برخورد است. این نتیجه‌گیری، پاسخ مستقیم به سوال اولیه کاوشگری است.
۱۶. پاسخ صحیح: گزینه (ج). آزمایش صفحه ۹ از سه ظرف آب، خاک و گچ استفاده می‌کند. منطق حکم می‌کند که برخورد به سطح سخت‌تری مانند گچ، اثر کمتری (گودال کوچک‌تر) نسبت به خاک نرم ایجاد کند.
۱۷. پاسخ صحیح: گزینه (ب). از آنجا که نتیجه آزمایش نشان داد افزایش ارتفاع باعث افزایش قطر گودال می‌شود، پیش‌بینی منطقی این است که ارتفاع ۳ متری (که از همه حالت‌های قبلی بیشتر است) بزرگ‌ترین گودال را ایجاد کند.
۱۸. پاسخ صحیح: گزینه (ب). در پاورقی صفحه ۱۰، این جمله برای تشویق دانش‌آموزان به درک حضور علم در زندگی روزمره آمده است: «علم بخشی از زندگی است. علم همیشه و هر روز با ماست.»
۱۹. پاسخ صحیح: گزینه (ج). در صفحه ۹، یکی از فرضیه‌ها این بود که سقوط شهاب‌سنگ در اقیانوس گودالی ایجاد نمی‌کند. آزمایش با ظرف آب، شبیه‌سازی همین ایده است.
۲۰. پاسخ صحیح: گزینه (ج). فرآیند علمی با یک سوال یا مشاهده یک مسئله شروع می‌شود. قبل از هر کاری باید بدانیم به دنبال پاسخ چه پرسشی هستیم.
۲۱. پاسخ صحیح: گزینه (ب). مشاهده، جمع‌آوری اطلاعات از طریق حواس است. دیدن ایجاد گودال یک مشاهده مستقیم است، در حالی که گزینه‌های دیگر شامل فرآیندهای ذهنی (تفکر، پیش‌بینی) یا عملی (طراحی) هستند.
۲۲. پاسخ صحیح: گزینه (ب). متغیر وابسته (Dependent Variable) عاملی است که در پاسخ به تغییر متغیر مستقل، تغییر می‌کند و ما آن را اندازه‌گیری می‌کنیم. در اینجا، قطر گودال به ارتفاع بستگی دارد.
۲۳. پاسخ صحیح: گزینه (ب). این بخشی از کنترل متغیرهاست. برای اینکه هر آزمایش از شرایط یکسانی شروع شود و اثر آزمایش قبلی روی آزمایش بعدی تأثیر نگذارد، باید سطح را صاف کرد.
۲۴. پاسخ صحیح: گزینه (ج). لیست وسایل در صفحه ۱۰ شامل تیله، خط‌کش و ظرف خاک است. در هیچ بخشی از این درس، نیازی به اندازه‌گیری دما با دماسنج نیست.
۲۵. پاسخ صحیح: گزینه (الف). در آخرین بخش کاوشگری در صفحه ۱۲، کتاب صراحتاً مسئله جدیدی را مطرح می‌کند: «هر چه سطح جسم بیشتر باشد دیرتر به زمین می‌رسد.»
۲۶. پاسخ صحیح: گزینه (ج). این تعریف دقیق «فرضیه» (Hypothesis) است؛ یک توضیح اولیه و قابل آزمایش برای یک پدیده.
۲۷. پاسخ صحیح: گزینه (ج). گزینه‌های الف، ب و د همگی مراحل عملی یک کاوشگری علمی هستند. اما خواندن داستان، یک فعالیت غیرآزمایشی و غیرمرتبط با این فرآیند است.
۲۸. پاسخ صحیح: گزینه (ب). در صفحه ۱۲ از دانش‌آموزان خواسته می‌شود نمودار گروه خود را با گروه‌های دیگر مقایسه کنند. در علم، تکرار آزمایش توسط افراد مختلف و رسیدن به نتایج مشابه، اعتبار آن نتیجه را بسیار بالا می‌برد.
۲۹. پاسخ صحیح: گزینه (ج). نتیجه‌گیری، خلاصه‌ی یافته‌های آزمایش است که به سوال اصلی تحقیق پاسخ می‌دهد و باید کاملاً متکی بر داده‌ها و شواهد باشد.
۳۰. پاسخ صحیح: گزینه (الف). جمله پاورقی صفحه ۹ به همین نکته اشاره دارد: «فرزندانمان را به مشاهده دقیق و یادداشت‌برداری از رویدادهای روزمره تشویق کنیم.» این کار پایه و اساس تفکر علمی است.